🌟गोविंद गणपत महार एक शुर योद्धा : छ.संभाजी महाराज यांनी गोविंदाच्या धाडसाची दखल घेऊन त्यास सरदार म्हणून नेमले...!

🌟महाराष्ट्र हे त्यागाचं बलिदानाचं आणि शेवटच्या रक्ताच्या थेंबापर्यत मातृभूमीसाठी लढणार राज्य🌟

चित्रपट हे समाजाचं प्रतिबिंब असतं चित्रपटामध्ये दाखविण्यात आलेल्या गोष्टी ह्या समाजमनावर बिंबतात किंवा बिंबवल्या जातात. ही भारतभूमी शौर्य आणि योध्याच्या पराक्रमाने गाजलेली ही भूमी आहे. याच भूमीत असणारं महाराष्ट्र हे त्यागाचं बलिदानाचं आणि शेवटच्या रक्ताच्या थेंबापर्यत मातृभूमीसाठी लढणार राज्य आहे. या राज्याचे शुर वीर योद्धा छत्रपती संभाजी महाराज होऊन गेले. खरं तर या राजेंबद्दल काय बोलावं हे सुचत ना ही एवढी अभिमानाने छाती भरून येते. सिंहालाही फाडणारा पण रयतेसाठी ज्याचा जीव कायम गुंतलेला होता. तो चाणक्ष, बुद्धिमान, राजा होता. बुद्धचरित्र लिहून क्रांतीची मशाल त्यांनी पेटविली हा राजा कोणत्याही धर्माच्या विरुद्ध लढला नाही तर अखिल मानवजातीच्या कल्यानासाठी निर्माण करण्यात आलेल्या स्वराज्यासाठी लढला. आणि म्हणूच अनेक मुस्लिम मुघल शिवराय आणि संभाजी महाराज यांचे सरदार होते. विजय हा किल्ले जिंकून होतं नाही तर मानवी हृदय जिंकून होतं असतो. आणि म्हणूनच आज शेकडो वर्ष लोटूनही आज छत्रपती संभाजी राजे या भारत मुलखाच्या प्रत्येक हृदयात जीवंत आहेत. स्वराज्य हे सहज उभे राहिले नव्हते. त्यासाठी अनेकांनी लढे दिले. त्यामधील एक जमात होती ती म्हणजे "महार". ही जमात म्हणजे शुर, पराक्रमी, धाडसी आणि एकटे असुनही अनेक बलाढ्य फौजनाही नेस्तनाबूत करणारी... अशी ही लढवय्या जमात. हे लोक नागवंशिय वंशाची होती या लोकांची अनेक राजे अशोक सम्राट चंद्रगुप्त, सिद्धनाक अशी होऊन गेली त्यामुळे त्यांच्या रक्तात लढाऊ बाणा हा भिनलेला होता. याचं जमातीत जन्मलेला योद्धा म्हणजे गोविंद गणपत महार त्यांचा जन्म रायगड मधील पाचाड या गावी झाला. त्यांचे वडील गणपत महार यांची नेमणूक रायगड किल्याचे मुकादम म्हणून झाली होती त्यांनी अत्यन्त प्रामाणिकपणे निष्टने रायगड बांधणीचे काम केले. रायगड किल्याच्या मातीशी गोविंदाचे बालपणापासून नाते जुळले होते. स्वराज्यासाठी प्राण ही देण्याची त्याने मनाची तयारी केली होती. रायगड बांधनीच्या कामाची पाहणी करण्याकरिता जेव्हा छत्रपती शिवाजी महाराज आले तेव्हा त्यांची नजर गोविंदावर पडली. गोविंदाचे पिळदार शरीर, बलवान बाहू, करारी नजर, बोलण्यातला निर्भीडपणा, धाडसी प्रवृत्ती, आणि स्वराज्याप्रति असणारी निष्ठा शिवाजी महाराज यांना दिसून आली. आणि त्यांनी तात्काळ गोविंदाची भरती सैन्यात केली. थोड्याच दिवसात त्याने आपल्या पराक्रमाने आपले धाकटे राजे संभाजी महाराज यांचे मन जिंकले. आणि त्यांना साथ देऊन प्रत्येक मोहिमा जिंकून दिल्या. संभाजी महाराज यांनी गोविंदाच्या धाडसाची दखल घेऊन त्यास" सरदार "म्हणून नेमले. 

सरदार या प्रशासकीय नात्याबरोबरच संभाजी महाराजांची सावली होऊन राहिला. राजेंनी भूपागडावर हल्ला केला तेव्हा त्यांच्या सोबत शुर योद्धा गोविंद महार होते. त्यांनी निकराने लढा दिला. आणि विशेष म्हणजे मोठया उदार अंतःकरनाने नेतृत्व नाकारून त्यांनी फिरगोजी नरसाळा यांना देऊ केले. हा योद्धा पदासाठी नव्हे तर स्वराजयसाठी लढणारा मावळा होता. हा निःस्वार्थपणा संभाजी राजे यांना आवडे त्यामुळे संभाजी राजे आणि त्याचे एक अतूट मैत्रीचे नाते निर्माण झाले.जेव्हा छत्रपती शिवाजी महाराज हे कपटी लोकांच्या कटकारस्थानाला बळी पडले आणि यात त्यांचा मृत्यू झाला. यामध्ये अण्णाजी पंत, सोमनाथ पंत असल्याचे अनेक इतिहासकार सांगतात. छत्रपती शिवाजी महाराज यांच्या मृत्यूची खबर संभाजी महाराज यांना न देता त्यांचा अंत्यविधी करण्यात आला. एवढेच नव्हे तर संभाजी महाराज यांना पन्हाळागडावर कैद करण्यासाठी आलेल्या सोयराबाई आणि दुष्ट मंत्र्यांना थोपवून संभाजी महाराज यांना सुखरूप रायगडावर पोहचविण्याच्या मोहीमेत शुर योद्धा गोविंद महार यांची भूमिका मोलाची होती.आपल्या पित्याचं दुःख उदरात घेऊन पण स्वराज्य रक्षणाचेआणि वाढविण्याचे स्वप्न डोळ्यात  घेऊन छत्रपती संभाजी महाराज यांनी 16 जानेवारी 1681 रोजी राज्यभिषेक केला. त्यानंतर त्यांनी बऱ्हानपुर या मोगलांच्या धनाने सुसज्ज असणाऱ्या छावणीवर हल्ला करण्याचे ठरवले. ही योजना त्यांनी सर्वंप्रथम शुर योद्धा गोविंद महार यांना बोलून दाखवली. मग काय राजेंच्या शब्दासाठी प्राण ही द्यायला तयार असणारा हा योद्धा  या मोहिमेत सहभागी झाला त्याने संभाजी राजेंवरील प्रत्येक वार आपल्या छातीवर घेतला आणि सर्वं संपती घेऊन ते आडमार्गाने रायगडावर आले.अशी गोविंद महार यांच्या मदतीने ही मोहीम फत्ते करण्यात आली. संभाजी महाराज यांना दोन युद्ध लढावे लागतं एक रणानगनातील आणि दुसरे कटकारस्थानी लोकांशी. संभाजी महाराज न्यायप्रिय राजा होते पण यामुळे कटकारस्थान रचनारे कुटील, कुतसित नीच प्रवृत्तीच्या कारकूनी कारवाया करणाऱ्या लोकांना हे मान्य नव्हते. सर्वाना सोबत घेऊन जाणारा हा राजा. त्यांचे वाढते साम्राज्य  हे त्यांच्या डोळ्यात खुपत होते. कटकारस्थानाला संभाजी महाराज यांनी कधीच माफ केले नाही.अण्णापंत, आळोजी पंत यासारख्या कपटी प्रवृत्तीच्या आणि स्वराज्य विरोधी लोकांच्या विरुद्ध कडक कारवाई संभाजी महाराज यांनी करण्याचे आदेश दिले. त्यांनी अण्णाजी पंत यांस हत्तीच्या पायी तुडविण्याचे आदेश दिले व ही जबाबदारी कवी कलश व शुर योद्धा गोविंद महार यांच्यावर सोपविण्यात आली. आणि शुर सरदार गोविंद महार यांनी ती यशस्वीरित्या पार पाडली. तसेच शुर योद्धा गोविंद महाराने आलोजीपंत यांस चाबकाने फोडून काढले. व यातच त्याचा मृत्यू झाला. हे त्याचं धाडस पाहून संभाजी महाराज यांनी शुर सरदार गोविंद यांस मानाची वस्त्र देऊन त्यांची रामसेज किल्याचा किल्लेदार म्हणून नेमणूक केली. औरंगाजेबाने हा किल्ला जिंकण्याचे आदेश शहाबुद्दीला दिले. तो 35 ते 40 हजार सैन्य घेऊन रामसेज वर चालून आला. शुर योद्धा गोविंद महार यांच्याकडे केवळ 600 सैन्य होते. पण त्यांनी न खचता पूर्ण  ताकदीणीशी पण कुशल बुद्धीचा वापर करुण या किल्ल्याचे रक्षण केले. त्यांनी लाकडी तोफा तयार करुण शत्रूला सळो की पळो करुण सोडले एवढेच नव्हे तर दगड फेकीचे कसब त्यांना अवगत होते. त्यांनी शस्त्र नसतानाही दगडाला शस्त्र केले आणि शत्रूला पळवून लावले. शहाबुद्दीन ने माघार घेतली. पण औरंगाजेबाने पुन्हा हा किल्ला जिंकण्यासाठी बहादूरखान यांस पाठविले. पण त्यालाही शुर योद्धा गोविंद महार यांनी पळवून लावले. शेवटी औरंगाजेबाने आपला मुकुट उतरवला. या हिंदुस्थाच्या शहेनशहाला मुकुट उतरायला भाग पडणारा हा सहद्रीचा वाघ शुर योद्धा गोविंद महार होता.मात्र यामध्ये गोळी लागून हा योद्धा जखमी झाला ही जखम भरण्यास दोन महिने लागले. जखम बरी होताच त्याला स्वामींनीष्ठा मित्रप्रेम, स्वराज्याची प्रति असणारी आस्था शांत बसू देत नव्हती. संभाजी महाराज यांनी सेंट स्तिफनचा किल्ला जिंकण्याची मोहीम आखण्यात आली त्याही मोहिमेत शुर योद्धा गोविंद महार यांची भूमिका महत्वाची होती. संभाजी महाराज यांनी आपल्या प्रिय सरदाराच्या पराक्रमची दखल घेऊन त्यांना या किल्याचा किल्लेदार म्हणून नेमले. शुर योद्धा गोविंद महार संभाजी महाराज यांची सावली होते. जो पर्यंत ते संभाजी महाराज यांच्या सोबत होते तो पर्यंत त्यांच्या केसाला धक्का लावण्याचं सामर्थ्य शत्रूमध्ये नव्हतं. संभाजी महाराज हे संगमेश्वर येथे असताना त्यांनी शुर योद्धा गोविंद महार यांना व इतर योध्याना रायगड येथे जाण्याचे आदेश दिले. शुर योद्धा गोविंद महार यांना आपल्या राजाला सोडून जाऊ वाटतं नव्हते पण शेवटी राजादेश असल्याकारणाने ते नाही म्हणून शकले नाही.संगमेश्वर येथे शुर योद्धा गोविंद महार नसल्याचे जेव्हा कळले तेव्हा फितूरीने संभाजी महाराज यांना कवी कलशासह पकडले.औरंगाजेब याने बहादूर गडावर संभाजी महाराज यांना पकडून आणण्याचे आदेश दिले. पण मराठे हे पराक्रमी आहेत ते हा किल्ला चढून आपल्या राजेची सुटका करू शकतात हे त्याला माहित होते म्हणून त्याने संभाजी महाराज यांना कुठे ठेवावे  याकरिता सल्ला घेण्याचे ठरवले. तेव्हा त्याच्या दरबारातील ब्राम्हण सल्लगार रायाराव याने त्यांना तुळापूर याठिकाणी ठेवण्याचा सल्ला दिला त्यानुसार औरंगाजेब याने तुळापूर येथे आणण्यात आले. आणि मनस्मुती कायद्यानुसार त्यांना शिक्षा देण्यात आली. हाल हाल करुण मारण्यात आले. त्यांच्या शरीराचे तुकडे तुकडे करण्यात आले. व फर्मान काढण्यात आले. पण या फर्मानाला न जुमानता आपल्या राजेची तुकडे गोळा करुण त्याला शिवून त्याला मानवंदना दिली. शेवटच्या श्वासापर्यंत साथ देणारी ही जगातील एकमेव मैत्री होती. असा हा पराक्रमी योद्धा गोविंद महार होते. कितीही लपवला इतिहास तरी लपत नसतो... शुर योध्याचा पराक्रम दाही दिशांनी घुमतो...

लेखिका : पी.आर.डंबाळे 

26 जानेवारी संविधान विचारमंच संचालिका